हार्वड हेर्ने रहर

कुमार न्यौपाने, न्युयोर्क

कुरा बुझ्ने भएपछि पनि निकै पछि सुनेको हो अक्सफोर्ड, क्याम्ब्रीज र हार्वडका नाम । बुवा आमाको ‘पढ्नु पर्छ’ भन्ने वचनले होला, पढे जस्तो गर्दै बिश्वबिद्यालयको भित्ता छुन, त्यहाँको हावासंग घुलिन अझै बढी प्राध्यापक चैतन्य मिश्र र अभि सुवेदीजस्ता गुरुहरुलाई सुन्नका लागि त्रिभुवन बिश्वबिद्यालयको आँगनमा पुग्दा भिन्नै अनुभुति हुन्थ्यो । गुरुहरु भन्नुहुन्थ्यो, कानुनका बिद्यार्थीहरु कताकताबाट समाजशास्त्र र राजनीतिशास्त्रसंग जोडिन आइपुग्दा रहेछन । संसार कै अनुभव हेर्ने हो भने देखिन्छ कि कानुन र राजनीति नङ्ग र मासु हुन । त्रिभुवन बिश्वबिद्यालयको कक्षा कोठा र उनै गुरुले लोकतन्त्र र समाजलाइ जोडेर गरिएका राजनैतिक ब्याख्याहरु मष्तिस्कमा बोकि आजको राजनीतिज्ञहरुका ब्यवहार सम्झिदा चैं सबै गुण र सिद्घान्तहरु बिश्वबिद्यालयका गहनाहरु हुन, प्राध्यापकहरुका मन्त्रणाहरु मात्र हुन । हार्वडको अध्ययन र व्यवहारको त कुरै छाडौं ।
३८५ बर्ष पुरानो बिश्वबिद्यालयको नाउँ नै काफी भने झैं यो पटक वास्तवमा हार्वड हेर्ने रहरले नै बोस्टन यात्राको निधो भएको हो । बोस्टन भन्ने बित्तिकै हार्वड त आइहाल्छ, त्यसपछि एम आई टि अनि अन्य आकर्षणहरु । न्युयोर्कबाट झण्डै ४ घण्टाको ट्रेन वा बसको यात्रामा पुगिने बोस्टन प्राय हिँउ पर्ने बेलाको तस्विरहरु मनमा गडेकोले या केही उत्तरपुर्वमा पर्ने भएकोले पनि होला धेरै जसो बेला हिँउले ढाकिएको हुन्छ भन्ने भ्रममा थिँए । हिँउ नभएपनि निकै चिसो होला भन्ने अर्को भ्रम पनि तोडियो जव बसबाट ओर्लदा हप्प तातो हावाले हान्यो । जलवायु परिवर्तनको मारमा परेको अमेरिकाको मध्य गर्मीयामको सहरमा कहाँ पाउनु हिँउ ! अब हिँउको भ्रम टुट्यो ।

चार्ल्स नदी तरेर पुगिने क्याम्ब्रिज भन्ने ठाँउमा रहेको हार्वड पहिलो पल्ट पुग्नेहरुलाई यही कुरा अनौठो लाग्न सक्छ । क्याम्ब्रिजमा हार्वड ? बेलायती उपनिबेश ताका अमेरिकी उत्तर­पुर्वी भागहरुको नाउँ दुरुस्तै बेलायत झैं राखेका रहेछन । आज पनि प्राय ठाँउका नाउँहरु उतै कै जस्तो छ । हार्वर सिटीको रुपमा परिचित बोस्टन उत्तरपुर्वको आन्द्रमहासागरको भागलाई ह्वेल पाइने क्षेत्रको रुपमा लिइन्छ त्यसैले ह्वेल हेर्ने प्रमुख गन्तव्यको रुपमा पनि परिचित यस ठाँउलाई हार्वड, एम आइ टि पछि ह्वेलले चिनाउँदो रहेछ । बिकन हिल, क्वीन्सी बजार, बंकर हिल मोनुमेन्ट, बोस्टन हार्वरका साना ठुला टापुहरुको आकर्षणहरुले यो सहर सुसज्जित छ । यी जति पनि हेर्नुपर्ने, घुम्नुपर्ने सूचिहरुको पहिलो नम्वरमा परेको हार्वडको हुटहुटी अलि बेग्लै थियो । न्यु जर्सीको प्रिन्सटन, कनेक्टिकटको येल, न्युयोर्कको कोलम्वीया र न्युयोर्क बिश्वबिद्यालयको कानुनी बिभाग घुमिसकेपछि सबैभन्दा प्रख्यात अमेरिकी बिश्वबिद्यालयको कानुन अध्यापन गराइने बिभाग पुग्दा आफ्नै अनुभुति गरायो । अमेरिकी दोश्रो राष्ट्रपतिदेखि बाराक ओवामासम्म र विश्वका दर्जनौं राष्ट्रपतिहरु, प्रधानमन्त्रीहरु, कयौं प्रधानन्यायाधिशहरु, प्रोफेसरहरु, बिख्यात कलाकारहरु जन्माएको विश्वबिद्यालयको अन्य फ्याकल्टीहरुको बारेमा चर्चा नहुने त कुरै भएन ।

आफ्ना थुप्रै रहरमध्येका एक हार्वड बिश्वबिद्यालयको घुमाइको क्रममा मुख्य भवन हेर्ने अभिलाषा कसलाई नहोला । निकै ठुलो भूभागमा फैलिएको यस विश्वविद्यायालयको झण्डै दुइ घण्टासम्मको घुमाइ र खोजाइ अनि सोधाइको क्रममा कसैले पनि भनेनन कि हार्वडको अन्य प्रख्यात बिश्वबिद्यालयको जस्तो कलात्मक भव्य भवन छ भनेर । अन्तिममा थाहा भयो कि हार्वडको बिषयगत बिभागै पिच्छेको भवनहरु उस्तै उस्तै छन तर हाम्रो एकोहोरो खोजाइ थियो उही बेलायती अक्सफोर्ड र क्याम्ब्रिज वा अन्य अमेरीकी बिश्वबिद्यालयको झैं भब्य भवन । यो कुराले एकछिन रनभुल्लमा पनि पार्यो । किन यत्रो प्रख्यात बिश्वबिद्यालयको त्यस्तो खालको भवन नभएको होला ।

यसबाट त्यही बुझियो कि भब्य भवनले मात्र उत्कृष्ट अध्ययन, अध्यापन र ख्याति पाउने होइन रहेछ ।
झण्डै महिना दिन अघिको खवर मिस नेपाल २०१८ श्रृङ्खला खतिवडा स्कलरसिपमा हार्वड पढ्न आइन रे । नेपालका कयौं राष्ट्रिय संचारमाध्यमहरुले यसलाई चर्चा नै गरे । सामाजिक संजालमा छलफल कै विषय बन्यो । कतिले भने देशमा महामारी छ, भद्रगोल छ, सानो सानो अवसर नपाउने कैयन छन, मिस नेपालको हार्वडको यात्रालाई लिएर किन यतिबिधि हल्लाखल्ला ? एक मन त हो जस्तो पनि लाग्यो । चुहिएका छानामुनि किताव भिज्नबाट कसरी जोगाउने भन्ने पिरबीच पढ्न बाध्य कयौं बालबालिकाहरु भएको मुलुकमा किन एक अवसर नै अवसरबीच बाँचेका मान्छेको यो चर्चा ? तर सकारात्मक भएर सोच्ने हो भने यो चर्चाले नेपाली जनजनमा पुगेको एउटा नाम जसले गरेको मेहेनतले बिश्वको उत्कृष्ट विश्वबिद्यालयमा छात्रबृत्तिको अवसर पाउँदो रहेछ न कि उसको आर्थिक र सामाजिक अवस्थाले भन्ने चै सावित गर्यो। मेहेनत गरेमा आज चुहिने छानामुनि संर्घष गर्दै गरेकाहरु नै भोली कुनै बिख्यात बिश्वबिद्यालयमा शोधपत्र पो बुझाउदै हुन्छन कि ! विगतमा कयौं नेपालीहरुले अध्ययन गरिसकेको ठाँउमा पढ्न गइरहेकी श्रृङ्खला खतिवडा कै यतिबिधि चर्चा किन भन्ने प्रश्न उठ्नु जायज पनि हो । नेपाली समाजमा चर्चा बटुलीसकेर या भनौं मिस वल्र्डको ताजको अन्तिम खुड्किलोसम्म पुग्न सफल भएर पनि हुन सक्छ, उनको हार्वड यात्रालाई बिशेष बनायो ।
जीवनमा रहर पाल्नुपर्छ । तँ आँट म पुर्याउँछु भन्ने नेपाली उखानलाई समयसान्दर्भिक मान्दै बिचार गर्ने हो भने हरेक मानिस आशावादी हुनुपर्छ । आफुलाई मनपर्ने पुस्तक पढ्न पाए झैं, मनपर्ने कलाकारसंग भेट गरे झैं, मनले खाएको र उम्दा बिश्वबिद्यालयमा पढ्न पाउनु वा सामिप्यमा रही अध्ययन गर्न पाउँ भन्ने हरकोहीको सपना हुन्छ । कसैको यी र यस्ता सबै चाहाना पुरा नहुन सक्छ तर ति सपना र चहाना पुरा गर्नको लागी अवसर सबैलाई बरावर उपलब्ध हुन्छन भनि आज सबै मुलुकका मौलिकहकहरुले बोलेका छन । मेरो हार्वड हेर्ने रहर केही नौलो, अनौठो र बिष्मयका साथ पुरा भए पनि यी र यस्ता बिश्वबिद्यालय अध्ययन गर्न चाहने बिद्यार्थीहरुको रहर सहजै पुरा हुनुपर्छ चाहे त्यो स्कलरशिपमा होस या स्वलगानिमा ।
अन्तमा श्रृङ्खलाको हार्वडको यात्राले दुरदराजका नेपाली बिद्यार्थीहरुले प्रेरणा मिल्न सकोस् ।