अच्युत सिग्देल, न्युयोर्क
ईम्यानुल नोवल एक स्वीडिस ईन्जिनिएर थिए। पेशाले ईन्जिनियर ईमान्युएलको सानो ईन्जिनियरिङ वर्कशप (कारखाना) थियो। जहॉ टनेल र रोड बनाउदा प्रयोग गरिने बिस्फोटक पदार्थको निर्माण गरिन्थ्यो। उनका मातापिताका आठ बालबच्चा भएपनि जम्मा तीन जना मात्र बॉचेका थिए । सबैभन्दा कान्छा छोरा जो एक सुस्त, दुर्वल र रोगी बच्चा थिए । उनैको नाम राखिएको थियो – अल्फ्रेड नोवल ।
हुने बिरूवाको चिल्लो पात भने झैं तीन बर्षको उमेर देखिनै पढ्नमा ज्यादै तेज निस्किएका थिए अल्फ्रेड । साईन्स, केमेस्ट्री, म्याथमा अव्वल एल्फ्रेड सानैदेखि विभिन प्रयोग गरिरहन्थे। उनका पिता ईम्यानुललाई लागेको थियो उनको छोरो पक्कै ईन्जिनियर बन्नेछ । न भन्दै नौ बर्षको उमेरमा नै आफ्नो बाबुको फ्याक्ट्रीको ल्यावमा केमिकलहरूको परिक्षण गरेर पड्काउदा आवाज नआउने गनपाउडर आविस्कार गरेका थिए उनले । रसियन सरकारले उनलाई गोल्ड मेडल पनि दिएका थिए ।
ईन्जिनियर वर्कशप व्यापारमा टाट पल्टिएर बैंक करप्सीमा परेपछि नोवल परिवारमा थप संकट परेको थियो। बसाई सराई र विभिन्न व्यवधान खेप्नु परेपनि अल्फ्रेडले पढ़ाई भने सुचारू नै राखिरहे। केही समय फ्रान्स हुदै अमेरिकाबाट ग्राजुएसन गरेपछि उनी यूवा जोश लिएर आफ्नो पारिवारिक पेशा सम्हाल्न फर्के । तब उनले आफ्ना दाजुहरूसँग मिलेर रिसर्च गरे । नाईट्रो ग्लिसिरिन, डाईनामाईट जस्ता बिस्फोटक पदार्थको आविस्कार गरेर पेटेन्ट राईट्स लिए।
१७ बर्षको उमेरमै पॉच भाषामा पोख्त उनले आफूलाई स्वीडेनमा मात्र सिमित राखेनन् रसिया, फ्रान्स, ईटाली र अमेरिकामा उनले आफ्नो नयॉ खोज, आविस्कारको पेटेन्ट राईट्स लिन सफल भए । उनी विश्व विख्यात बन्दै गए । फ्याक्ट्रीमा आवश्यक सुरक्षा नीति पुरा नगरेको आरोपमा फ्रान्स सरकारले उनलाई पक्राउ गरेर कम्पनी बन्द समेत गरिदियो । त्यसपछि उनी ईटाली तिर लागे ।
अनेकौं सोध र सफल आविस्कारले उनी अठारौ शताव्दीका विश्व विख्यात बैज्ञानिक, धनी सफल व्यक्ति कहलिए। विश्व बजारमा उनको ३५५ आविस्कारले प्याटेन्ट राईट्स पाएका थिए। रकेट प्रोपिलरदेखि ग्यास बर्नरसम्म । धारा पानीको मिटरदेखि गन पाउडरसम्म सबै उनका आविस्कार थिए।
केमेस्ट्री ईन्जिनियर, आविष्कारकर्ता बैज्ञानिक, डानिनामाईट र वेफोर्सका मालिक आफूलाई सँसारको सबैभन्दा सफल मानिस सम्झन्थे । उनको शान सौकत सगरमाथा भन्दा उच्च थियो। सडक, टनेल ईन्जिनिएरिङ होस वा युद्दमा प्रयोग हुने हात हतियार होस। प्राय छिट्टो पड्केर बिध्वस बनाउने सबै कुराहरूको आविस्कारको प्याटेन्ट राईट्स र व्यापार उनको थियो।
जव १८८८ मा उनको दाइको निधन भयो ।उनी बिहान सौचालयमा बसेर पत्रिका पढ्दै थिए । फ्रान्सको एउटा प्रशिद्ध अखबारले उनको बारेमा समाचार लेखेको थियो। संसारमा छिटो भन्दा छिटो मान्छेहरू मारेर चॉडै धनी बन्ने कुबेर एल्फ्रेड नोवलको मृत्यू” अरू एक दुई पत्रिकाले लेखे “मान्छे मार्ने जल्लादको मृत्यू” आफु मरेको समाचार पढेर एल्फ्रेड स्तव्ध भए । दुई घण्टासम्म उनको दिमागले काम गरेन। उनले दुई बर्ष आविस्कारको काम रोकेर सोच मग्न रहिरहे।
झण्डै तीन बर्षपछि १८९३ ताका उनले एक जना सहायक नियुक्त गरे । आफु मरेर गए पनि आफ्नो नाम रहि रहने गतिलो के काम गर्न सकिन्छ बनेर रिसर्च गराए । झण्डै दुई वर्षको गहन अध्ययन पछि नोभेम्वर २७, १८९५ मा उनले एउटा वारेसनामामा हस्ताक्षर गरे। जसमा उनीसँग मौजात रहेको सम्पूर्ण सम्पत्तिको ९४ प्रतिशत कुल लागत रहने गरी उनको मृत्यू पश्चात उनको सम्झना स्वरूप प्रदान गरिने जम्मा २६५ मिलियन २८७ हजार यू एस डलर बरावरको नोवल प्राईजको स्थापना गरे ।
हाल नोवल पुरस्कार हरेक वर्ष बिभिन्न छ बिधामा संसारका अति बिशिष्ट व्यक्तिलाई प्रदान गरिन्छ ।
आज नोवेल पुरस्कार बिश्वमा एक अति विशिष्ट पुरस्कारको रूपमा चिनिन्छ।
अल्फ्रेड नोवलको कम्पनीले हजारौ मानिसको ज्यान लिए पनि लाखौ मानिसलाई रोजगार दियो होला। आज उनलाई रोज़गार दाता, ईन्जिनियर भन्दा नोवल प्राईजको स्थापना गर्ने व्यक्ति भनेर चिनिन्छ । तसर्थ मरेर जाने चोला न हो । भोली कस्ले देखेको छ। यदि आफूलाई अमर राखिने हो भने यस्तै दीर्घकालीन र यादगार सामाजिक क्षेत्रमा लगानि गर्नु ज़रूरी छ।
तथास्तु !