सरोज सिग्देल, टेक्सस
सेयर बजारको राम्रो पक्षः यसले लगानी गर्ने र पैसा बनाउने अवसर दिन्छ । पैसा बन्न सकेन भने त्यसको कारण बजारमा नभइ आफैमा खोज्नु राम्रो हुन्छ । सामान्यतया माग तथा आपूर्तिले बजारको मूल्य निर्धारण गर्ने गर्दछ लगानीकर्ताहरु कम मूल्यमा खरिद गरी बढी मूल्यमा बिक्री गर्दै बजारबाट मनग्य नाफा कमाउन चाहन्छन् यसैबीच हरेक गर्ता र विक्रेताबीच हुने घम्साघम्सी माटो नै सेयर बजारका धर्काहरु निर्धारण हुन थाल्छ तसर्थ शेयर बजार बन्द भएको अवस्थामा वाहेक कहिले पनि स्थिर हुन सक्दैन ।
माग र आपूर्ति बजारमा आधारित तत्व भएतापनि यसमा नीति-नियमहरुले प्रभाव पारिरहेका हुन्छन् तसर्थ बजारको विषयमा कसैले पनि पूर्वानुमान गर्न सक्दैन, यदि कसैको अनुमान मिल्यो भने त्यो संयोग मात्र हो । यस्तो अनुमान पटक पटक मिल्न पनि सक्दैन । शेयर बजार स्थिर भएन र स्थिर बनाउन सरकारले केही यस्ता कदमहरू चालेन भन्ने गुनासा धेरैको मुखबाट सुनिन्छ । वास्तबमा जुन बजार स्थिर हुन सक्दैन त्यसलाई स्थिर बनाउन के कदम चाल्नु पर्यो र ? बरु केही त्यस्ता केही कदमहरु चाल्न सकिन्छ जसले शेयर बजारमा लागेका र लाग्ने सोच बनाएका व्याक्तिहरुलाई सजिलो होस्, सुबिधायुक्त होस् र बिकल्पहरुको छनौट गर्ने सुविधा होस् ।
पूँजीबजार एक यस्तो बजार हो जसले कुनै लगानीकर्ताको जिन्दगी बदल्न सक्छ र लगानीकर्ताले साँचो सफलता तथा स्थायी सुखको महसुस तब गर्छन, जब उनीहरु शेयर बजार बारे केही सिकेर, बुझेर लगानी गर्दछन् । केही यस्ता कारकहरु छन् जसले शेयर बजारलाई अत्याधिक अस्थिर बनाई दिन्छ । सेयरको मूल्य घटेर तल आउँछ, त्यसबेला सोही रकमले बढी कित्ता सेयर किन्छ र गलत समयमा सेयर किन्दाको जोखिमलाई कम गरिरहेको हुन्छ ।
शेयर बजारको धर्का तलमाथि पार्ने कारकहरू:
आर्थिक तथा मौद्रिक नीतिहरु:
आर्थिक तथा मौद्रिक नीतिहरु, जस्तै तरलता, ब्याज दर, मुद्रास्फीति र कुल ग्राहस्थ उत्पादन (जीडीपी) को वृद्धि आदिले शेयर बजारमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ। यी कारकहरूमा भएको परिवर्तनले शेयर बजारमा सम्भावना र अनिश्चितता निम्त्याउछ फलतः शेयर बजारमा धेरै नै अस्थिरता आउछ । जस्तै गत बर्षदेखि देखिएको तरलता संकटका कारण ऋण पाउन मुस्किल, ब्याजदर बृद्धि, नियमाकीय बन्धन आदिले शेयरबजार तिव्र ओरालो लागेको कुरा भुल्न हुदैन ।
कम्पनीहरूको वित्तीय अवस्था र इतिहास:
कम्पनी सम्बन्धि निर्णयहरु सञ्चालक समितिले आवश्यकताअनुसार लगानीकर्ताहरूको हितमा नै गर्ने गर्दछन् तर कम्पनीहरूको कार्य सम्पादनले पनि शेयर बजारलाई असर गर्दछ । कम्पनीको ब्यवसाय, आय, ब्यय, व्यवस्थापन परिवर्तन र अन्य कम्पनी सम्बन्धित विशेष समाचारहरूले शेयर मूल्यमा उतार चढाव ल्याउछ । जस्तो कि हालै भारतमा भारतीय अर्बपति गौतम अडानीको अडानी ग्रुप माथि हिंडेनबर्गले लगाएका आरोपहरुका कारण पछिल्लो समय यो ग्रुपका लिस्टेड कम्पनीहरुको भ्यालुएसन आधा भन्दा धेरैले घटेको मात्र छैन कि भारतीय वित्तीय क्षेत्रमा उत्पन्न तरंगले विश्वमा भारतीय अर्थतन्त्रको ‘इमेज’ मा कुनै असर पर्दैन है भनेर भारतीय बित्त मन्त्री निर्मला सीतारमणले बताउनु परेको छ ।
राजनैतिक परिवेशहरु:
रोजगारी, अर्थतन्त्र, उद्योग , ब्यापार, जनताको जीवन स्तर, निर्यात, बिकाश, राजनीतिक घटनाक्रम र नीतिहरूले पनि शेयर बजारलाई असर गर्छ । सरकारी निति, नियम, निर्वाचन र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धहरूमा भएको परिवर्तनले शेयर बजारमा अनिश्चितता, अस्थिरता र सम्भावना सिर्जना गर्छ । जस्तैः नयाँ सरकार बनेपछि आएका अर्थमन्त्रीका कारण लगानीकर्ताको मनोविज्ञानमा परिवर्तन देखिएको छ । त्यसैगरी केन्द्रिय बैंकका गर्भनरको शेयर बजार प्रतिको भाषा पनि फेरिएको छ ।
बजार भावनाः
लगानीकर्ताहरूको समग्र मूड र मनोवृत्तिले पनि शेयर बजारलाई असर गर्छ । कुनै कालखण्ड वा क्षण भरमा जब लगानीकर्ताहरू आशावादी हुन्छन्, शेयरको मुल्य बढ्छ, तर जब तिनीहरू निराशावादी हुन्छन्, तब शेयरको मुल्य घट्छ । जस्तै भारतीय अर्बपति गौतम अडानीको अडानी ग्रुप माथि हिंडेनबर्गले लगाएका आरोपहरु (जुन पुष्टी हुनै बाँकी छ) का कारण पछिल्लो समय यो ग्रुपका लिस्टेड कम्पनीहरुको भ्यालुएसन आधा भन्दा धेरैले घटेको छ ।
लगानीकर्ताहरूको मनोबल:
यो एउटा भनाइ छ, अर्थतन्त्रमा सुधार आउनु अगाडि नै सेयर बजार बढ्न सुरु गर्छ भने मन्दी आउनु अगाडी नै सेयर बजार घट्न सुरु गर्छ । कतिपय सिकाइहरु धेरै महँगो हुन्छ,लगानीकर्ताहरूको भावनाहरू जस्तै डर, लोभ र झुण्ड मानसिकताले शेयर बजारलाई असर गर्छ । यस्ता भावनाहरूले अत्यधिक प्रतिक्रिया र तर्कहीन व्यवहार निम्त्याउन सक्छ जसले शेयरको मुल्यमा उतारचढाव ल्याउछ । जस्तै शेयर बजार छिटो छिटो बढिरहेको बेला नयाँ नगानीकर्तालाई यस्तो लाग्दछ कि सबै भन्दा चाडै पैसा कमाउने ठाँउ शेयर बजार नै हो र उनीहरुमा यति धेरै लोभ उत्पन्न हुन्छ कि शेयरको सही मुल्य पाउदा पनि बेन्च सक्दैन् बरु ऋण लिएर खरिद गर्न हौसिन्छन् । त्यसैगरी बजार झर्दा पनि उनीहरु असाध्यै धेरै डर मान्छन् ।
प्रतिकूल प्राकृतिक अवस्था:
लगानी गर्ने या नगर्ने भन्ने विकल्प हुन सक्छन तर ऋण लिएर तिर्दिन भन्ने विकल्प हुन सक्दैन । आँधी, भूकम्प र महामारी जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरूले पनि शेयर बजारलाई असर गर्छ । तिनीहरूले आपूर्ति शृङ्खलाहरू अवरुद्ध गर्न सक्छन्, जसले गर्दा सुचिकृत कम्पनीहरूले आय गुमाउन सक्छन र शेयरको मुल्यमा कमी आउन सक्छ । यसको अर्को पाटो यस्तो प्राकृतिक प्रकोपमा अन्य आर्थिक गतिबिधीहरु ठप्प हुँदा सेयर बाजारलाई भने फाईदा मिलेको छ । जस्तो कि कोरोना महामारीमा अन्य आर्थिक गतिविधि ठप्प हुँदा सिर्जित पर्याप्त तरलताको कारण शेयर बजारमा प्रशस्त लगानीकर्ता थपिए, सहुलियत ऋण पाएको कारण शेयरको माग अत्याधिक बृद्धि भई शेयरको मुल्य बढ्यो ।
मूल्य निर्धारण अनुमान:
सबै लगानीकर्ताहरु आफैंमा पनि एक प्राविधिक र आधारभूत विश्लेषक पनि हुन् । लगानीकर्ताहरु जहिलेपनि आफैले स्वःअध्ययन वा बिष्लेषण विश्लेषण गरी बजारबाट मुनाफा कमाउँछु भन्ने उद्देश्यले प्रवेश गरेका हुन्छन् तसर्थ सबै लगानीकर्ता आफैंमा प्राविधिक तथा आधारभूत विश्लेषक पनि हुन् ।
माथि उल्लेखित कारणहरूलाई नियमित अध्ययन र त्यसमा हुन सक्ने परिवर्तनको विषयमा केही हदसम्म बुझ्ने भएकाले उनीहरुमा एक किसिमको मूल्य पूर्वानुमान गर्ने क्षमताको विकास भएको हुन्छ सोही कारण निश्चित विन्दुमा प्रवेश गर्ने र बाहिरिने प्रक्रिया निरन्तर चलिरहन्छ यसैकारणले पनि सेयर बजारको शेयरबजार धारका हरुलाई नियमितरुपमा माथि तल माथि तल गराइरहन्छ ।
योजना र लगानी:
पैसा खर्च गर्नका लागि मात्र हैन लगानीका लागि पनि हो । आफ्नो लगानी र जोखिम नियन्त्रण गर्न सके पनि सरकारी नीति नियन्त्रण गर्न सकिन्न । नियमित रुपमा तालिका बनाएर सेयर किन्दा जुन बेला सेयरको मूल्य माथि हुन्छ, त्यसबेला हाम्रो पैसाले कम कित्ता सेयर किन्छ । तर, जब सेयरको मूल्य घटेर तल आउँछ, त्यसबेला सोही रकमले बढी कित्ता सेयर किन्छ र गलत समयमा सेयर किन्दाको जोखिमलाई कम गरिरहेको हुन्छ । यो रणनीतिले आवेश र उत्तेजनाका कारण गलत समयमा एकमुष्ट लगानी गर्छु भन्ने सोचले पनि धर्काहरु तलमाथि गरिरहन्छन्।
निष्कर्ष;
शेयर बजार एक प्रणाली हो जसले सुतेको मान्छे र सुस्ताएको अर्थतन्त्र उठाउने काम गर्दछ। मार्केटलाई सही अनुमान लगाउन सक्ने हो भने यसबाट धेरै पैसा बनाउन सक्छौ । लगानीकर्ताले बजार कुन बेला बढ्छ र कुन बेला घट्छ भन्ने सहीअनुमान लगाउन सक्छन र सोहि अनुसार बजार न्यूनतम विन्दुमा पुगेका बेला किन्ने गर्छन र उच्चतम विन्दुमा पुगेका बेला बेच्छन ।के वास्तव मै मार्केट टाइमिङ गर्न सकिन्छ त भन्ने बारेमा भिन्न भिन्न तर्क र अनुसन्धानहरु भएकाछन । विभिन्न अनुसन्धानकर्ता र विद्धानहरु भन्छन ‘मार्केट टाइमिङ गर्नु असम्भव प्राय नै हुन्छ । एक पटक वा दुइ पटक गर्न सक्नु बेग्लै कुरा हो तर एउटा निश्चित समय सम्म मार्केट टाइमिङ गरि रहन सक्नु असम्भव प्राय हुन्छ ।’ यस्तै विचार पिटर मालोक आफ्नो कितावमा व्यक्त गर्छन । उनी भन्छन ”मार्केट टाइमिङले काम गर्दैन । बजारमा राम्रो नाफा कमाउनका लागि मार्केट टाइमिङ गर्ने जस्तो गल्ति लगानीकर्ताले गर्नु हुदैन ।” मार्केट टाइमिङ गर्ने काम सामान्य मानिसको कल्पना भन्दा बाहिरको कुरा पनि हो । तर अल्पकालिन कारोबारहरु मार्केट टाइमिङलाई लगानीको प्रमुख रणनीतिका रुपमा लिन्छन ।
कारोवार वा लगानी जहिले पनि आफैले स्वअध्ययन वा बिष्लेषण गरेर वा बित्तीय जानकारको सहयोगमा मात्र गर्नुपर्दछ । आवश्यक नीति, नियम तथा कार्यक्रमहरुको तर्जुमा, भएका नीति, नियम, निर्देशिकाहरुको परिमार्जन, कार्यान्वयन, नियमन, निरिक्षण तथा सुपरिवेक्षण गर्ने क्षमतामा ह्स आउने गरी नियमाक निकायले खुला आगमन र खुला वर्हिगमन भन्दै वास्तबिक आवस्यकता र दीर्घकालीन दृष्टीकोणलाई ध्यान नदिई वा बिस्तृत अध्ययन विनै लहडको भरमा ईजाजतपत्र बाँढेर पुँजी बजारलाई थप भद्रगोल पार्नु पनि हुदैन तसर्थ शेयर बजारका धर्काहरु किन सधैं तलमाथि तलमाथि गरिरहन्छन् ।
(लेखक:नेपाली समाज टेक्सासका आर्थिक कार्य समिति संयोजक का साथै आधारभूत विश्लेषक पनि हुन्।)