’मैले पनि होईन मेरा आँखाहरुले तिम्रा लागि रोई सकेछन्’ । बर्षौदेखि बच्चुकैलाशले गाएको यो सदाबहार गीत सुन्दै आएको छु । यसमा क्षेत्रप्रताप अधिकारीको शव्द र नातीकाजीको संगीत छ । गीतले पुरुष र महिलाका बिचमा हुने भावनात्मक सम्वन्धको गहिराईलाई छोएको महसुस हुन्थ्यो । अनि म पात्रको मनमा नरोईकन आँखाले मात्रै कसरी रोए होलान ? भन्ने प्रश्न उठ्थे, शव्दको सतही अर्थ गर्न खोज्दा ।
तर ती गीतका हरफहरुले मलाई आज अर्कै अर्थ दिईरहेका थिए । जब राकेशजीले जुन ११, २०१९ का दिन बिहानै भने; “दादा अब अखिलेशजी नही रहे” !
मैले आफ्नै आँखाहरु अनायासै रोएको देखें । म भने आँखाहरुबाट बहदै गरेका आँसुहरु हेरिरहेको थिए । मेरो घाँटीबाट रुवाईको चित्कार निस्कन खोजिरहेको थियो । केहीबेरसम्म हेरिरहें, साक्षीभावले आफनै वर्तमान अवस्थालाई । बिगत १९ बर्षदेखि मेरा पाँच ईन्द्रीयहरुले उनीसँग बिताएका पलहरुलाई शरिरका विभिन्न कोशहरुमा रेकर्ड गरेर राखेका रसहरु आँखाबाट बहदै थिए । यी वेदनाका रसहरुको अनुभुती दुखदायी भएर पनि पिडा भने मिठो दिईरहेका थिए । प्रसव वेदनाको बेलामा युवतीले सहवासको क्षणको पनि अनुभव गरेझैं । ताकि फेरी पनि यस्तो प्रकृया दोहोरियोस् । उताबाट राकेशजी रुँदै भन्दैथिए; “दादा अपनेको सम्हालो” । म राकेशलाई भन्न खोजिरहेको थिए । “मै तो ठिक हुं आप अपनेको सम्हालो” । तर मेरो आवाज निस्कीरहेको थिएन । आँखाहरु भने अझै रोई रहेकै थिए ।
अखिलेश कृष्ण पेशाले वकिल हुन् । नयाँ दिल्लीबाट न्यूर्योक आएका थिए । डिसेम्बर १०, १९६३ मा जन्मिएका एक्ला छोरा थिए । उनी त्यहाँ पनि वकिल, चार्टर एकाउण्टेण्ट अनि जिटिभीमा समाचार बाचकको रुपमा काम पनि गर्दथे । उनका पिताजी प्रो.डा. सुरेशकृष्ण दिल्ली युनिर्भसिटीका पुर्विय दर्शन र हिन्दी साहित्यका प्राध्यापक, कवि, एवं विदेशी रेडियोका स्थानीय सम्वाददाता भई काम गरी सकेका विद्धान हुन् । र उनको दिवंगत माताजी पनि त्यहीं प्राध्यापन गर्दथिईन् । पिताजीका साथमा रही उनले विदेशी रेडियोमा समाचार सम्प्रेषणको काम पनि गरेका थिईन् ।
उनी न्यूयोर्कको टुरो ल कलेजको एलएलएमको अन्तिम बर्षमा अध्ययनरत रहँदा म त्यहाँ विद्यार्थी हुन पुगेको थिए, सन १९९९ मा । छोटोकद र हँसिलो मुहार भएका अखिलेशलाई अव्वासीले ‘पण्डीतजी आप कैसै हो’ ? भनेर सम्वोधन गर्दथ्यो । जवाफमा उनी मुस्काऊदै भन्थे “मै ठिक हुँ सर” । अखिलेश जैन परिवारबाट आएकोले लसुन प्याज समेत नखाने शाहाकारी थिए । नियमित पुजापाठ गर्दथे । आफनो वकालतको साथै न्यूयोर्कको एउटा कलेजमा पार्टटाईम पढाउँथे । उनलाई साहित्य, संगीत र कला लगायतका विद्यामा उत्तिकै दखल थियो । समुहका साथीभाईलाई समस्या पर्यो भने अखिलेशलाई सम्झथे । उनी कृष्ण झैं थिए । आर्दश पति, पिता, भाई अनि गोपीनीहरुका लागि सखा । यशोदाहरुका लागि कान्हा । बाहिर खान जानु पर्यो भने साथीहरुले खाँदै गर्दा उनी क्रेडिट कार्ड बोकेर काउण्टरमा पुग्दथे । रक्सी पिंउदैनथे । तर पिउनेहरुको पार्टीमा सामेल भै अरुलाई पिलाउँथे । रमाईलो बढी उनी गर्थे, मात लागेसरी ।
उनी एक्ली छोरी मिनाक्षीले नेपालका गरिब बालबालिकाको सहयोगार्थ, सोलुको विद्यालयमा छाना लगाउने प्रोजेक्ट, टेक्ससस्थित एचपिएनपी र क्यान्सर रिसर्चको लागि प्रत्येक बर्ष फण्ड रेजिंगका लागि आयोजना गर्ने कार्यक्रममा श्रीमती डा. कल्पनाका साथ सहभागी हुन्थे । उनको कार्यक्रममा हार्डवर, पेन, स्टानफोर्ड, येल, लगायतका कलेजहरुमा पढने भारतीयमुलका विद्यार्थीहरु सहभागी रहन्थे । मिनाक्षीले नेपालका लागि संकलन गरेको सहयोग कवि दिनेश अधिकारी, समाजकल्याण मन्त्रालयका सचिव र म मार्फत नेपाल पठाईएकी थिईन् । मिनाक्षीले हार्डवरबाट स्नातक पुरा गरिन र हाल कोलम्वियामा पढदैछिन । अहिले पनि नेपाललाई सहयोग गर्ने भाव उनीमा छ ।
अखिलेशजीको वहुआयामीक व्यत्तित्वका बारेमा लेखेर सकिदैन । केही अविस्मरणिय कुराहरु टिपोट गर्नु उचित ठान्दछु ।
उनी मेरो अफिसमा अफ काउन्सीलको रुपमा आई रहन्थे – मन खोलेर हाँस्नु पर्यो भने ।भाषा र अन्य जटिल समस्या अयो भने म उनको सहयोग लिने गर्दथे । एनआरएन अमेरिकाको २०१४ को निर्वाचनको लागि मैले खटेको देखेर उनले भनेका थिए; “आपको पैसे मिल्ते है क्या” ? मैले भनें “नहि सर” । “क्यु ईतने लोग उम्मेदवार बन रहे है” ? उनको थप प्रश्न थियो । मैले भनें; “सर पद पाने के लिए” । “पद के सिवाय और क्या मिलता है” ? मैले भने ‘कुछ नही’ । “हमारे भी है एनआरआई मगर ईस तरह से चुनाव नही होते है” । अनि म भन्थे; ‘सर प्लिज हेल्प मि टु ड्राफ्ट दिस नोटीस्’ । उनी मलाई सघाउन थाल्थे ।
अखिलेशजीले मलाई अद्यागमन सम्वन्धि अफ्ठयारो परेका मान्छेको काम पठाउँथे र पैसा आफ्नै अफिसको चेकबाट दिन्थे । मलाई लाग्थ्यो क्लाईन्टबाट पैसा लिएका होलान् तर पछि थाहा पाउँथे – कतिपय असमर्थ क्लाईन्टबाट पैसा नै लिएका हुदैनथे । मैले पनि कतिपय कामहरु उनलाई पठाउँथे । उनी सामान्यतया पैसा लिन मान्दैनथे । “रख लो दादा बादमे देखेंगे” भनेर टार्थे । म करिब दुई महिना अगाडी उनलाई भेटन गएको थिए । मेरो परिवार (मेनुका, प्रभात र परिता) पनि संगै थिए । हिडने बेलामा उनले एउटा चेक दिए । त्यो चेक मैले उनलाई निकै अगाडी दिएको थिए, एऊटा काम गरे वापत । उनले भने; “दादा ऐ चेक वापस रखलो” । अखिलेश र मेरो बिचमा भएको कारोबारको बारेमा थाहा पाएका एकजना मित्रले उनको मृत्युको खवर सुनेर सोधे ‘व्यवहार त मिलेको थियो होला नी’ ?
अखिलेश, उनको पिताजी र छोरी मिनाक्षीको कविता बाचन हामीले श्रृजनाका यात्राहरुमा गराएका थियौं, न्युर्योकको ज्याक्सन हाईट्समा । पिताजीबाट साहित्य र दर्शनका बारेमा सहदेवजी र मैले प्रश्नहरु पनि राखेका थियौं । पछि प्रदिप थापाजी र मैले पिताजीसंग साहित्य र दर्शनका बारेमा सम्वाद गरेका थियौं यो सबै मिलाउने अखिलेश नै थिए । उनले लंगआइल्याण्डमा अर्को नयाँ घर किने । त्यो घरमा आउन कर गरिरहेका थिए; “दादा, मेनुकाजी और आप आ जाओना विकेण्ड मै, स्वीमिंग करो, ध्यान करो, बागमे सैर करो, बहुत अच्छी जगह है” । उनलाई थाहा थियो म ड्राईभ गर्दिन भनेर । त्यसैले भन्थे; “गाडीवाले और एक कपलको भी साथमे लेके आओ । बहुत कमरे है” । तर हामी जान सकिरहेका थिएनौं ।
उनले एकदिन भने “पिताजी आए हैं क्यालिफोर्निया से । कुछ समय यही रहेंगे” । ८५ बर्ष नाघिसकेका अस्वस्थ पिताजी न्युर्योकको मौसमको कारणले गर्दा छोरी ऋजुसँग क्यालिफोर्निया नै बस्नु हुन्छ । पिताजीसंग साहित्य र दर्शनका बारेमा केही सत्संग गर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने आकांक्षा जागेकोले अखिलेशजीलाई भाव व्यक्त गरें । तत्काले उनले ‘कहिले र कतिजना आउने ?जानकारी गराऊ’ भने। मैले अनेसास, न्यूयोर्कका राजेन्द्र श्रेष्ठसँग केही नामहरु मागें । मेनुका, म, राजेन्द्र, डा.तारा निरौला, डा. गोविन्द कोईराला, राम र गीता खत्री, शकुन, परिता, प्रभात, हजुरी र अन्य केही साथीहरु अखिलेशजीको घरमा शनिवारका दिन गयौं ।
हामीलाई पिताजी, अखिलेश, भाउजू, मिनाक्षी र अन्य परिवारका सदस्यले स्वागत गर्नुभो । उनको नयाँ घर फिल्म स्टुडियो जस्तो भब्य, जंगल भित्र एकान्तमा । वरिपरीको रमणीय वातावरण हेरेर हामी मोहित भयौं । सबैजना फोटो खिच्न र खिचाउन थाले । त्यसपछि हामी कार्यक्रम हुने र खानेपान सजाएको ठाउँमा गयौं । मिठाई र खानाका परिकारहरु देखेर हामी छक्क पर्यौं । एकपछि अर्को परिकारहरु ल्याईरहेका थिए । मानौं हामी कुनै शाही भोजमा छौं । मलाई सहभागीहरु सोध्दै थिए “हैन दाई तपाईको साथी त ठुलो दिलवाला रहेछ” । मैले आफुलाई कृष्णको घरमा पुगेको सुदामा जस्तो अनुभव गरें ।
पिताजीसँग गरिएका सत्संगको फोटो र भिडियो परिता र प्रभातले लिए । साहित्य, दर्शन र धर्मका बारेमा दिएका जानकारी पछि हामीले उहासँग धेरै प्रश्नहरु राख्यौं । चित्तबुझ्दो उत्तर पनि पायौं । पिताजीसँगका सत्संगको भिडियोलाई सम्पादन गरेर निकाल्न अखिलेशजी र म काम गर्दै थियौं । जुन पुरा भएन । आशा छ निकट भविष्यमा म निकाल्ने छु ।
अखिलेशजी नियमित डाक्टरकहाँ गईरहने र पथ परहेजमा रहने मान्छे हुन् । करिब १६ महिनाअघि उनी अफिसमा काम गरिरहेका बेला घरमा बोलाईएछ । घर पुग्दा डाक्टर र परिवारका सदस्यहरुले रुँदै भनेछन् । उनलाई पेङ्क्रियाजको क्यान्सर भएछ । उनको उपचार सुरु भयो । मलाई उनले शुरुमै भनेका थिए – यी कुराहरु । साथमा भनेका थिए कि “दादा मेनुकाजीको ए बात मत बताना” । उनलाई थाहा थियो मेनुकाले अनावश्यक पिर लिन्छिन भन्ने ।
म अप्रिल ३, २०१९ का दिन नेपाल हिडें – बालगुरुको कार्यक्रममा सहभागी हुन । जानु भन्दा केही दिन अघि उनीसँग कुरा हुँदा “दादा बहुत लोंगो को ए भी पता नही है कि उनकी मृत्यु कब होगी ? मगर डाक्टर ने कह दिया है मै कब तक जिन्दा रहुंगा ! मै तो निश्चित हु उसके आगे नही मरुंगा” । अखिलेशले भनेका यी भनाईले मलाई आजभन्दा करिब ३५ बर्ष अघि मृत्यु भएका मेरा सहकर्मीलाई सम्झिएँ । उनी २५ बर्षको उमेरमा वितेका थिए । उसको मृत्युले ममा मृत्युको भय पैदा भएको थियो । अनि म चिन्तामा डुब्न थालें । डाक्टर र वैद्यको दवाईले काम गरेन । सबैले मलाई डिप्रेशनमा छ भने । तर म पत्याउन्नथ्ये । आजीत भएर विपश्यना ध्यानमा गएँ १९९४ ताका ।
त्यसपछिको निरन्तरको सत्संगले ममा एउटा पराभौतिक ज्ञान पस्यो । म मन, बुद्धि र शरिर होईन । म चैतन्यस्वरुप आत्मा हुँ । म न त जन्मन्छु नत मर्दछु । मर्ने त केवल मेरो शरिर हो । म जागृत, स्वप्न, र सुषुप्ती अवस्था भन्दा माथि रहेको र तीनै अवस्थालाई जान्ने साक्षी हुँ । अखिलेशले मृत्युलाई यसरी सहज रुपबाट स्वीकारेको सुनेर म फेरी मृत्युबाट निर्भयी भएँ । ममा वैदिक साहित्य प्रतिको श्रद्धा र विश्वास अझ बढ्यो । अनि आफ्नै रचना र संगीतमा रेर्कड गरेको तलको गीत सम्झिएँ;
जन्मने र मर्ने, म हुँ कि मेरो शरिर ?
गुरुजी हटाई पाऊँ, यो मनको पिर
भन्नुभो गुरुले सुन ज्ञानका कुरा
पन्छाई एकछिन बुद्धिका कुरा
तिमी चेतना हौ, कुनै वस्नु होईनौ
तिमी सर्वत्र छौ शरिर होईनौ
शास्वत छ चेतना शरिर नासिन्छ
अज्ञानी तिम्रो मन, शरिरमा टासिन्छ
न मर्दर्छाै तिमी, न मर्छन अरु
तिम्रो अज्ञान डढाऊ, बनाई चरु ॥
विनोद रोका
न्युर्योक