न्यूयोर्क शहर : मानसिक स्वास्थ्य र घरबारविहीनको संकट

कुमार न्यौपाने
२० असार, न्युयोर्क । न्यूयोर्क शहर– विश्वकै व्यस्त (नसुत्ने) र समृद्ध शहरमध्ये एक । केही समयदेखि केही गहिरा सामाजिक संकटको सामना गर्दैछ– एक, मानसिक स्वास्थ्य र अर्को, घरबारविहीन हुनुको समस्या । हजारौं मानिस सडकमा वा अस्थायी आश्रयस्थलमा बसिरहेका छन्, तीमध्ये धेरै मानसिक रोगबाट पीडित छन् । यो समस्या केवल आवासको कमी होइन; यो राज्यको स्वास्थ्य प्रणाली, आवास नीति र मानवीय संवेदनाको परीक्षण पनि हो ।

न्यूयोर्क शहर, जहाँ सपना बुन्छन् अनि सम्भावनाको खोजीमा मानिसहरु पुग्छन् । तर, यस्तै चम्किलो शहरका गल्लीहरुमा, पुलमुनि, ट्रेन स्टेशनमा र पार्कका कुना–कुनामा हजारौं मानिस जीवनका कठिन संघर्षमा छन्– घरबारविहीन, भोक र मानसिक रोगले ग्रस्त । यो समस्या केवल व्यक्तिको हो भन्ने ठान्नु भूल हो । यो शहरको नीति, समाज, स्वास्थ्य प्रणाली र हाम्रो सामूहिक जिम्मेवारीसँग जोडिएको गम्भीर संकट हो ।

मानसिक रोग र सडकको जीवन

सिजोफ्रेनिया
बाइपोलार डिसअर्डर
गम्भीर डिप्रेसन
पोस्ट ट्रमाटिक स्ट्रेस डिसअर्डर


माथि उल्लेखित मानसिक समस्याहरु आजको समाजमा व्याप्त छ । न्यूयोर्कमा धेरै मानिसहरु मानसिक रोगको उचित उपचार नपाएर वा निरन्तर निगरानीको अभावमा बेघरबार बनेका छन् । शहरी रहनसहनले मानिसमा डिप्रेसन, सिजोफ्रेनिया, बाइपोलार डिसअर्डर जस्ता रोगहरु बढ्दै गइरहेका छन् । यस्ता रोगहरु उपचारविना झन् बिग्रिन्छन्, जसले उनीहरुलाई काम, घर र सामाजिक सम्बन्धबाट टाढा लैजान्छ । सडकमा पुगेपछि यो समस्या झन् जटिल बन्छ । मानसिक अवस्था बिग्रँदै जान्छ, नशा सेवन शुरु हुन्छ, आत्मसन्तुष्टिपना र आत्मसम्मान हराउँछ । एक पटक यस्तो जीवनचक्र सुरु भएपछि पुनः सामान्य जीवनमा फर्किन कठिन हुन्छ ।

file

सरकारको प्रतिक्रिया र चुनौती

तथ्यांक भयावह छ । चारमा एक जना वयस्कमा मानसिक समस्या देखिनु ठूलो चिन्ताको विषय हो । २०२५ को जनमत सर्वेक्षणअनुसार, ८० प्रतिशत न्यूयोर्कवासीले मानसिक रोगलाई शहरको ठूलो चिन्ताका रुपमा चिनाएका छन् । परिणामतः विशेष गरी मेट्रो ट्रेनहरु, सार्वजनिक पार्कहरु र आश्रयस्थलहरुमा अस्वाभाविक र तनावपूर्ण घटनाहरु वृद्धि हुँदै गइरहेका छन् । यस समस्यालाई सम्बोधन गर्न मेयर एरिक एडम्सको नेतृत्वमा सरकारले केही कार्यक्रमहरु शुरु गरेका छन्–

मानसिक स्वास्थ्य सेवा, सुरक्षित आश्रय र समर्थनयुक्त आवासमा झण्डै ६५० मिलियन डलरको लगानी घोषणा । मोबाइल क्राइसिस टीमको संख्या वृद्धि गरी आकस्मिक अवस्थाहरुमा छिटोछरितो सेवा । मानसिक रुपमा असक्षम मानिसहरुलाई अनिवार्य उपचारका लागि अस्पतालमा भर्ना गर्न सक्ने नीति, तर यो हालसम्म विवादास्पद रुपमै रहेको देखिन्छ ।

केही मानवअधिकार संगठनहरुले यस नीतिको आलोचना गर्दै यसले व्यक्तिको स्वतन्त्रता हनन गर्ने तर्क गरेका छन् । उनीहरु भन्छन्– जबसम्म दीर्घकालीन समाधान छैन, यस्तो कदमले समस्या समाधान गर्दैन ।

घरबारविहीनको संख्या बढ्दै

मानसिक रोग मात्र होइन, आवासको अत्यधिक महँगीले पनि घरबारविहीन हुने जोखिमलाई बढाएको छ । धेरैजसो न्यून आय भएका मानिसहरु, सानो आय वा कुनै रोजगारीविना घरभाडा तिर्न असमर्थ छन् । मानसिक समस्यासँग जुधिरहेका व्यक्तिहरु त झन् यस्ता परिस्थितिमा उच्च जोखिममा छन् । मुख्य रुपमा सन् २०२२ देखि शहरमा बढेको आप्रवासीहरुको चाप, त्यही विषयमा शहरले खर्च गर्न परिरहेको २ अर्ब डलर र कामको लागि अधिकार खोज्नेहरुको लामो लाइनले यी समस्याहरु समाधानमा ठूलो धैर्यता र क्षमता आवश्यक देखिन्छ ।


हालसालै शहरमा अत्यधिक आप्रवासीहरुको आगमनले आश्रय प्रणालीलाई थप दबाबमा पारेको छ । अस्थायी बसोवासका लागि प्रतिस्पर्धा तीव्र छ, जसले गर्दा मानसिक रोग भएका स्थानीय नागरिकहरु झन् पछाडि परिरहेका छन् । आप्रवासी र मानसिक स्वास्थ्य सँगसँगै आउने विषय भएकाले नीति सोहीअनुरुप बनाउन जरूरी छ ।

आवास संकट र नीतिगत असफलता

न्यूयोर्कमा माध्यमिक मासिक भाडा दर लगभग ४३५०० पुगिसकेको छ ।
न्यून आय भएका वा मानसिक रोग भएका व्यक्तिहरुका लागि यस्तो महँगो शहरमा बस्न सम्भव छैन । हजारौं आप्रवासीहरुको आगमनले आश्रय प्रणालीमा बोझ थपेको छ । दीर्घकालीन आवास (क्गउउयचतष्खभ जयगकष्लन) पर्याप्त छैन ।
अस्पतालहरुमा मानसिक उपचारका लागि बेड कम छन्, जसले गर्दा धेरैजसो मानिसहरु उपचार नै नपाई सडकमा बस्न बाध्य छन् ।

आशा र समाधानको बाटो

यस्ता संकटहरुको समाधान सतही उपचारले सम्भव छैन । यो दीर्घकालीन नीति, सामुदायिक समर्थन र मानवता आवश्यक पर्ने विषय हो । केही सम्भावित समाधानहरु–

आपतकालीन सहायता केन्द्रमा ९८८ नम्बरको प्रयोग गरी २०० भन्दा बढी भाषाहरुमा परामर्श लिन सक्ने व्यवस्था अझ प्रभावकारी होस् ।


स्थायी समर्थनयुक्त आवास, जहाँ मानिसहरुलाई आवास मात्र होइन, दैनिक स्वास्थ्य निगरानी र परामर्श पनि प्राप्त होस् ।


थेरापी र परामर्श केन्द्रहरु अल्वर्ट इलिस, ह्युमनटोल्ड, शोहो केन्द्र जस्ता सामुदायिक मानसिक स्वास्थ्य केन्द्रहरुको विस्तार, विशेष गरी ब्रोंक्स र ब्रुकलिन जस्ता बढी प्रभावित क्षेत्रहरुमा गर्नुपर्छ ।


ग घरबारविहीन हुनु भनेको अपराधीकरण हुनु नभई गम्भीर मानवीयतासम्बन्धी समस्या हो । उनीहरुप्रति प्रहरी हस्तक्षेपको सट्टा सामाजिक कार्यकर्ता र चिकित्सकद्वारा सहारा प्रदान गर्नुपर्ने देखिन्छ ।


ग न्यूयोर्क शहरका प्रत्येक अस्पतालमा अनिवार्य मानसिक स्वास्थ्य उपचारको व्यवस्था या मेयरको कार्यालयले उपलब्ध गराउने सुविधा र सुचनाहरु पक्कै पनि प्रभावकारी छन् ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, न्यूयोर्क शहरको मानसिक स्वास्थ्य र घरबारविहीनताको समस्या अब नजरअन्दाज गर्न सकिने विषय होइन । यो एक मानवीय आपतकाल हो । जहाँ नीति, सेवा र संवेदनशीलता एकसाथ आउन आवश्यक छ । यदि हामीले इच्छाशक्ति र उपाय दुवै जुटायौं भने सडकमा रहेका ती प्रत्येक व्यक्तिको जीवन सुधार्न सकिन्छ ।